Вітаю, дружа!
Ты кажаш, што стаў меней чытаць беларускіх навінаў «з-за бугра», бо нецікава, ніяк ня тычыцца ўласна твайго жыцьця і «адно пра Лукашэнку». Але гэта аб’ектыўная зьява: пульсацыя паветра ў Беларусі і за мяжой відавочна розная і па-рознаму адчуваецца. Было б дзіўна, калі б за гэтыя гады тая розьніца не пачала адбівацца на эмацыйных прыцэлах журналістаў. Скажам, тая ж прапаганда рэжыму шмат больш востра ўспрымаецца за мяжой, чым у Беларусі, бо ў Літве ці Польшчы такой татальнай прапаганды няма. А ў Беларусі ў мэдыях зусім няма плюралізму. І наш журналіст на такім вось разломе безвынікова спрабуе зразумець, за што на яго павесілі таўро экстрэмізму, калі ён усяго толькі выконвае свае прафэсійныя абавязкі ў адпаведнасьці зь беларускай Канстытуцыяй.
Апроч таго, Лукашэнка на чацьвертым дзясятку прэзыдэнцтва застаецца «клікабэльным». І ты сваю песьню сьпяваеш з тым самым рэфрэнам, не заўсёды думаючы, ці сапраўды тое, што ты пішаш — навіна. Да прыкладу, калі выпуск навінаў адкрываецца спавешчаньнем, што Лукашэнка прапанаваў паставіць помнік Сі Цзіньпіну, міжволі думаеш, для каго і пра што гэтая «самая важная навіна дня» і як гэта тычыцца цябе, мяне, нашай краіны. Тут, мабыць, згубілася недзе вучнёўскае яшчэ літаратурнае правіла: можаш не пісаць (пра Лукашэнку) — не пішы.
Мяне, тым часам, уразіў першы застрэлены ў Беларусі мядзьведзь. У нашай фальклёрнай вэрсіі мядзьведзь — дзядзька, які поўсьцю аброс і ў лес уцёк. Увогуле беларус успрымае гэтага пэрсанажа з эмпатыяй. Я ня маю паляўнічага інстынкту, таму мне шкада мядзьведзя. Хоць, як і кожны, я маю ўсе шанцы сустрэць мядзьведзя ў лесе, у адрозьненьне ад Лукашэнкі ці Сі Цзіньпіна, і прыкідваю, як бы я сябе паводзіў. А калі пішуць, што мядзьведзь застаецца ў Чырвонай кнізе Беларусі, дык я разумею, што з Чырвонай кнігай адбываецца тое самае, што з Канстытуцыяй і экстрэмізмам, — «чытай наадварот». Фотка аграмаднай забітай жывёліны разам са шкадаваньнем выклікае вусьціш. Гэта сапраўды геройства ці ўсё ж злачынства?
Каб разабрацца, што адбываецца з навінамі «за бугром», вырашыў я пайсьці ў тэатар. Як той казаў, раніцай у газэце, увечары ў куплеце. Дзеці-падлеткі зь віленскай тэатральнай студыі рабілі адмысловы паказ. Дзяўчына чытала верш пра тое, як ёй было 11 гадоў (цяпер ёй 15) і пра свайго пабітага амонам бацьку. Тое перажываньне ў яе зусім не паслабла, наадварот. Яе раўналетак чытаў свой верш, у якім вельмі драматычна і глыбока расказаў пра свае дачыненьні зь беларускай мовай і з самім сабой.
Увесь гэты тэатар я б так і назваў — драмай. На праграмцы стаяла пазнака 18+. Гэта тлумачыцца сцэнамі гвалту, хоць ніводнаму артысту васямнаццаці яшчэ няма. Але гвалт быў, бо гвалт не пытаецца, колькі табе гадоў. І гралі дзеці апантана і заўзята. Многія ператвараліся ў сапраўдных сцэнічных монстраў. Звычайныя беларускія дзеці. У нармальнай сытуацыі ім у галаву б не прыйшло гэтым займацца, думалася мне.
А скончылася ўсё калектыўнай пастаноўкай паэмы Анатоля Вольнага «Кастусь Каліноўскі». Вынік вусьцішны, на сцэне — мноства трупаў павешаных герояў зь вяроўкай на шыі.
Маленькая заля была поўная пад завязку. Акторы так наэлектрызавалі публіку, што пад заключную песьню рэпрэсаванага ў Беларусі гурта «Nizkiz» шмат хто не ўтрымаў сьлёз. А я думаў пра тое, што дома сёньня за гэта былі б арыштаваныя і акторы, і гледачы, і сама драма. Вось парадокс! Цалкам кананічны ў савецкім кантэксьце твор аднаго з самых пралетарскіх паэтаў сёньня ў Менску паставіць было б немагчыма. Чаму?
Таму што Анатоль Вольны быў расстраляны ў 1937-м? Меў 35 гадоў і быў расстраляны проста так, нічым не справакаваўшы ўладу, будучы, як тады казалі, сацыяльна сваім? Ці таму, што Каліноўскага, нацыянальнага героя, сёньня ўлада «дэгераізуе»? Ці адной толькі беларускай мовы было б дастаткова?
Гляджу, зь якім запалам выступаюць маладыя акторы, і, мне здаецца, урэшце разумею прычыну — яна вось у гэтых якраз запаленых вачах. Яны яркія, яны «высоўваюцца». А ўся сытуацыя — як на дне акіяну, дзе страшныя пачвары адхапілі сабе «кармавую базу» і чакаюць, калі дзе якая рыбка высунецца, каб яе заглынуць. Іншыя разважаюць пра мараль, закон, чалавечнасьць, а яны проста гэтага ня ведаюць, яны проста ядуць.
Нечаканы сам выбар твору заслужанага дзеяча мастацтва і пралетарскага паэта Анатоля Вольнага, які шукаў пагадненьня беларушчыны з палітыкай бальшавікоў і знайшоў яго на той самай шыбеніцы, дакладней, у падвале НКВД.
Напэўна, узялі гэты твор на пастаноўку са зборніку расстралянай паэзіі. Наколькі ўсё ж розныя там паэты, якіх разам сабраў бязьлітасны лёс — ад правільных пралетарскіх да зусім багемных.
«Сьмялей шаг! Ярчэй выгляд!» — гучыць рэфрэнам. Думаю, гэтага недастаткова. Магчыма, тут пралетарскаму паэту ад «беднаты» не хапіла чагосьці самага важнага.
Згадваю колішнюю прэс-сакратарку міліцыі Чамаданаву, якая ў інтэрвію сказала, якой павінна быць мама: «Я заўсёды павінна быць прыкладам для сваіх дзяцей. Яны павінны бачыць мяне моцнай i актыўнай». І ўсё! Моцнай і актыўнай. Але так можна сказаць і пра пачвару на морскім дне — пра голыя інстынкты. Але ж мама павінна быць перад усім добрай. А яшчэ — эмпатычнай і мудрай.
Гісторык Тымаці Снайдэр заўважыў нядаўна, што беларусы сярод усіх нацыяў рэгіёну заўсёды нясуць найбольшыя ахвяры. А мне думаецца, што беларусы праз гэта развучыліся любіць і таму нязьменна прайграюць свае гістарычныя бітвы. Так было і ў ХХ ст. І калі да 2020 году вырасла нармальнае пакаленьне, якое адчула патрэбу ў любові, яго проста чарговы раз забілі, пасадзілі ў турму ды выгналі за мяжу морскія пачвары. Тыя, хто застаўся на бацькаўшчыне, сваю эмпатыю публічна не дэманструюць.
Ці маю я рацыю? Пішы.
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.